Unia Europejska, tworząc wspólną, zintegrowaną politykę morską, wychodzi z założenia, że
zagadnienia dotyczące mórz i oceanów są wzajemnie powiązane, a dobrobyt Europy wiąże się nierozerwalnie z ich wykorzystaniem. Za istotny element realizacji tej polityki uznano i zarekomendowano planowanie
przestrzenne obszarów morskich.
Polska podjęła to wyzwanie - i w nowej koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju (KPZK), która jest w końcowej fazie realizacji, mającej horyzont czasowy do 2033
r., zostały po raz pierwszy ujęte polskie obszary morskie (ok. 33 307 km2). Za jeden z celów strategicznych uznano: "efektywne wykorzystanie polskiej przestrzeni morskiej, przyczyniające się do rozwoju
całego kraju i wzmacniające ład przestrzenny na morzu oraz na styku lądu z morzem"[1].
Zakłada się, że udział przestrzeni morskiej w tworzeniu PKB będzie rósł, a zintegrowane planowanie przestrzenne
akwatoriów i obszarów nadbrzeżnych "otworzy" te obszary na potrzeby nowych rodzajów działalności: energetyki wiatrowej, eksploatacji złóż podmorskich, marikultury i innych rodzajów wykorzystania
morza.
Włączenie polskich obszarów morskich w system strategicznego planowania przestrzennego i gospodarczego daje szansę na zweryfikowanie roli portów lokalnych w ich zagospodarowaniu. Jest ona
raczej niewielka, nieodpowiadająca ani tradycjom i ambicjom, ani rzeczywistemu potencjałowi licznych małych struktur portowych polskiego wybrzeża. Przyczyn jest wiele. Z analizy raportów o stanie
zagospodarowania przestrzennego kraju narzucają się takie najważniejsze wnioski:
- procesy rozwojowe obszarów nadmorskich koncentrują się w coraz większym stopniu w dwóch obszarach metropolitalnych:
gdańskim i szczecińskim; niepewna jest przyszłość środkowego wybrzeża, którego główne ośrodki osadnicze nie są lokalnymi biegunami wzrostu, co objawia się m.in. brakiem impulsów rozwojowych dla
najważniejszych portów lokalnych: Kołobrzegu, Darłowa i Ustki;
- nadal niejasna jest dostępność Elbląga i portów Zalewu Wiślanego do Morza Bałtyckiego;
- gęstość i jakość infrastruktury
transportowej, decydującej o integracji przestrzennej tych obszarów, jest w pasie nadmorskim ciągle bardzo niska; niemal wszystkie połączenia infrastrukturalne do małych portów nie mają właściwych
standardów technicznych, choć sytuacja zmienia się dynamicznie;
- wzrasta presja turystyczna na strefę brzegową, ale rozwój turystyki jest chaotyczny, a oferta - mało zróżnicowana, nieeksponująca
dostatecznie produktów związanych ze środowiskiem morskim.
W projekcie KPZK, obszary nadmorskie zostały zaliczone do obszarów, dla których przewiduje się obowiązek opracowania krajowej strategii
przestrzennej, integrującej działania na morzu i na lądzie oraz uwzględniającej przewidywane skutki zmian klimatycznych. W stosunku do małych portów, przewidziano poprawę ich dostępności od strony morza i
lądu, ze wskazaniem odpowiedzialnych za to ministerstw. Sformułowano także strategiczne cele w zakresie wykorzystania i zagospodarowania obszarów morskich, ale - poza energetyką wiatrową - są one jeszcze
mało sprecyzowane, niedają-ce się przełożyć na działania inwestycyjne.
Trafna zatem pozostaje teza, że impulsy do aktywizacji małych struktur portowych muszą powstawać głównie na poziomie lokalnym,
choć powinny być w nich uwzględnione i rozwinięte (względnie zmodyfikowane) strategiczne cele krajowe i regionalne (gospodarcze i przestrzenne).
Wśród czynników warunkujących rozwój portów
lokalnych, trzeba zatem wymienić przede wszystkim pobudzanie aktywności gospodarczej najbliższego otoczenia (miasta, gminy, powiatu), w tym również intensywne wykorzystanie przyległego obszaru morskiego
dla nowych rodzajów działalności, zwykle o charakterze innowacyjnym.
Wszystko wskazuje na to, że już w najbliższych latach będzie się rozwijać energetyka wiatrowa na morzu i że to właśnie sytuowanie
farm wiatrowych stanie się katalizatorem, przyspieszającym proces planowania przestrzennego na morzu w lokalnej skali (konieczne zmiany legislacyjne). Gminy nadmorskie, położone w sąsiedztwie
projektowanych farm wiatrowych, powinny aktywnie uczestniczyć w fazie przygotowania i uchwalania takich planów, zapewniając sobie osiągnięcie efektu sprzężenia zwrotnego; każda aktywność gospodarcza na
morzu musi inicjować określoną aktywność na lądzie, którą trzeba sytuować w miejscu najbardziej do tego predestynowanym. Przykładowo, porty zlokalizowane najbliżej farm wiatrowych powinny być portami
bazowymi dla wszelkiego rodzaju usług, związanych z procesem planowania, budowy i eksploatacji morskich elektrowni.
Warto podkreślić, że - zgodnie z projektem polityki energetycznej Polski do 2030 r. i
projektem KPZK - rozwój energii odnawialnej w przestrzeni morskiej ma szansę na stabilne wsparcie finansowe w długim horyzoncie czasowym. Gminy nadmorskie i zarządy portów lokalnych powinny śledzić
zamierzenia inwestorów, zainteresowanych energetyką wiatrową i być gotowe na złożenie ofert lokalizacji baz zajmujących się obsługą techniczną elektrowni wiatrowych, a także - na współpracę w zakresie
wykorzystania uzyskanej energii dla ożywienia gospodarczego najbliższego otoczenia portów.
Niektóre innowacyjne sfery działalności na morzu nie są jeszcze dostatecznie rozpoznane. Nie wiemy, na ile
Polska będzie zainteresowana uprawą marikultury, ani jakie gatunki morskie znajdą sprzyjające warunki hodowli w naszej strefie Bałtyku. Potencjał eksploatacyjny zasobów mineralnych polskich obszarów
morskich jest rozpoznany jedynie ogólnie, a wiele udzielonych licencji nie jest wykorzystywanych. Należy jednak zauważyć, że wiedza na temat środowiska morskiego Bałtyku ciągle rośnie. Bałtyk, jako morze
wspólne ośmiu państw Unii Europejskiej, ma uzgodnione długookresowe plany badań środowiskowych, realizowanych wspólnie. Warto dołożyć starań, aby wzmożona, ale zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju,
eksploatacja polskich obszarów morskich przełożyła się na ożywienie gospodarcze lokalnych portów i całego pasa nadmorskiego.
-----------------
[1] Ekspercki projekt koncepcji przestrzennego
zagospodarowania kraju do 2033 r., Warszawa, grudzień 2008, s. 85.
Wydrukuj artykuł
