W portach morskich i w ich bezpośrednim otoczeniu od lat lokują się różne gałęzie przemysłu, związane ze statkiem i ładunkiem. Są to m.in. (1): - usługi przemysłowo-środowiskowe, lokalizowane na obszarze portu nie tylko ze względów ekonomicznych, ale także technologicznych, obejmujące przemysł budowy i remontów statków, przemysł rybny itp.; w których o lokalizacji decyduje dostęp do akwenu portowego; - usługi związane z ładunkiem - zwiększające wartość produktu pierwotnego. Są to przemysły surowcochłonne: rafinerie, huty, zakłady przetwórcze itp., zaopatrujące się w surowce importowane drogą morską, oraz zakłady produkujące na zaspokojenie potrzeb lokalnych i regionalnych oraz na eksport; - usługi związane z ochroną środowiska portowo-przemysłowego. W większości portów główną jest funkcja transportowa, pierwotna w ich rozwoju, często warunkująca rozwój funkcji przemysłowej, np. w Polsce porty w Szczecinie i Gdańsku, a w Europie - porty Morza Północnego, w pasie od Hawru do Hamburga. Są jednak porty, gdzie główna jest funkcja przemysłowa. Klasycznym przykładem takiego portu, zwanego czasami "przemysłowym ", jest port w Policach, zbudowany do obsługi Zakładów Chemicznych "Police", którego potencjał w ok. 90% jest wykorzystany do importu apatytów i fosforytów oraz eksportu nawozów. Lokowanie przedsiębiorstw produkcyjnych poza obszarem portu, ale w bliskiej odległości i korzystających z jego usług, wynika przede wszystkim z rachunku ekonomicznego i problematyki własności gruntów. Względy ekonomiczne i eksploatacyjne, związane z potrzebami terenowymi przy realizacji przez port funkcji transportowej, wymusiły na zainteresowanych [władzach portu i miasta] tworzenie parków przemysłowo- technologicznych, zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie portu i miasta, jako miejsc lokowania przemysłu przyportowego. Oczywiście, w europejskich portach morskich, niekiedy w centralnych częściach portu, funkcjonują pojedyncze firmy produkcyjne (Antwerpia), bądź całe kompleksy przemysłowe (Rotterdam). Taka sytuacja może być efektem bądź błędnych założeń, związanych z rozwojem funkcji transportowej portu (Antwerpia - sprzedaż w latach 70. gruntów w dzisiaj centralnej części portu), bądź świadomego tworzenia wyodrębnionych kompleksów przemysłowo-transportowych w obszarze portu morskiego (Rotterdam, Szczecin). W niektórych portach morskich mogło dojść do jeszcze jednego scenariusza, polegającego na tym, że port morski powstał jako "służebny" dla zakładów produkcyjnych [vide port w Policach), a następnie rozwinął typową funkcję transportową. Produkcja zlokalizowana w pobliżu portu morskiego nie oznacza, że mamy do czynienia z przemysłem przyportowym, a port ma rozwiniętą funkcję przemysłową. Warunkiem zaliczenia przemysłu funkcjonującego w jego otoczeniu do przemysłu portowego jest wykorzystanie funkcji transportowej danego portu, jako elementu w lądowo-morskim łańcuchu transportowym towaru produkowanego lub przetwarzanego w zakładach zlokalizowanych jak wyżej. Podstawowymi przesłankami lokalizacji przemysłu w portach i w ich najbliższym otoczeniu były i są: - minimalizacja kosztów transportu surowców lub elementów do wytworzenia produktu finalnego, gdy dostawy odbywają się drogą morską; - kooperacja przedsiębiorstw, bazujących na półproduktach i produktach odpadowych powstających w pobliskich zakładach, co prowadzi do powstania i funkcjonowania kompleksu przemysłu przyportowego; - dostęp do akwenów portowych, jako niezbędny warunek działalności produkcyjnej - dotyczy to przede wszystkim przemysłu stoczniowego. Rozwój przemysłu portowego na obszarze portu, lub w jego pobliżu, doprowadził do powstania w wielu portach kompleksów transportowo-przemysłowych, w których działalność transportowa i przemysłowa wzajemnie się warunkują (w sensie ekonomicznym) i są ze sobą ściśle powiązane organizacyjnie i technicznie. Powyższy tekst jest fragmentem większej publikacji. Pewne dokonane w nim skróty pochodzą od redakcji. (1) S. Szwankowski: Funkcjonowanie i rozwój portów morskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000.